Rasim Ljajić i ljubav prema razumu

Izvor: tačno.net

U filozofskom smislu, Ljajićev model političkog djelovanja pripada onome što Habermas naziva „komunikativnim djelovanjem razuma“ : vjeri da je moguće političko zajedništvo temeljiti na dijalogu, a ne na mitovima.

Vijest o političkim napadima na Rasima Ljajića možda je iznenadila neupućene, ali ne i one koji politički i kulturni kontekst Srbije posmatraju iz dublje perspektive. Jer ovaj napad nije trenutni hir. On je simptom, izraz nesnošljivosti prema svemu što nadilazi banalni politički folklor i autoritarnu pragmatiku.

Ko je, uopšte, Rasim Ljajić?

Predsjednik Socijaldemokratske partije Srbije, članice Partije evropskih socijalista, dugogodišnji ministar, ali i predsjednik FK Partizan, jednog od dvaju najvažnijih sportskih simbola u Srbiji. Na prvi pogled – SNS koalicioni partner, ali u stvarnosti je suštinska suprotnost.

Ljajić je rijetka figura na balkanskoj političkoj sceni: intelektualac u politici, ali ne deklarativno, već zaista. On je istovremeno Bošnjak i građanin Srbije, musliman i evropejac, Pazarac i Beograđanin, političar i pjesnik, reformator i filozof. A taj višeslojni identitet, kojeg Edward Said ili Charles Taylor nazivaju „difuznim, pluralnim ja“, nepodnošljiv je za sva društva na Balkanu jer se otima matrici pojednostavljenog, kontrolisanog i etnički jednoznačnog subjekta.

Upravo zato Ljajić ne smije postati model. Jer ako on postane mjera bošnjačke politike u Sandžaku i Bosni više neće biti moguće Bošnjake svoditi na dvostruki izbor: između vjerskog fundamentalizma Usame Zukorlića i političke anakronosti Sulejmana Ugljanina. Ta binarna opozicija je sistemski poželjna – jer omogućava kontrolu. Ljajić taj sistem razbija, on dokazuje da Bošnjak može biti evropejac, da musliman može biti sekularni političar, da Pazarac može voditi Partizan, da pripadnost ne mora isključivati otvorenost, da se lojalnost državi ne mora dokazivati šutnjom…

U filozofskom smislu, Ljajićev model političkog djelovanja pripada onome što Habermas naziva „komunikativnim djelovanjem razuma“ – vjeri da je političko zajedništvo moguće temeljiti na dijalogu, a ne na mitovima. U tom smislu njegova opozicija Miloševićevom režimu nije bila samo politička, nego i epistemološka – borba protiv konstrukcija, laži i manipulacija. Kasnije, kada su određene strukture pokušale islamizirati bošnjački identitet kroz projekt Zukorlićevog muftijstva, Ljajić je ponovo bio brana. Da je taj projekt uspio, bio bi preslikan na Bosnu i Hercegovinu: Bošnjaci bi postali vjerska zajednica, a ne narod.

U političkom smislu, on je ono što Gramsci naziva „organskim intelektualcem“ ,čovjek iz naroda koji se znanjem koristi da bi mijenjao stvarnost, a ne da bi se od nje izolirao. Ljajić nije salonski reformator. Njegova filozofija nije teorijska apstrakcija, već utemeljena u borbi protiv provincijalizma, protiv iracionalizma, protiv etnonacionalne „redukcije čovjeka na funkciju „manjine“.

Zato je Rasim Ljajić problem.

Jer ako se um i razum nametnu kao legitimni faktori političkog života u Srbiji – tada imamo novu stvarnost.

Napad na Ljajića je, u tom smislu, više od političke epizode. To je udarac na koncept razuma u javnom prostoru. U vremenu kada se Balkan sistemski talasa između populizma, vjerskog konzervativizma i autoritarnih režima, likovi poput Ljajića nisu tek politički akteri – oni su kognitivni disidenti. Oni vraćaju logiku u prostor iz kojeg je logika istjerana. A to je subverzivno.

Zato se ovaj sukob ne tiče samo Sandžaka, niti samo Srbije.

Ljajić ne pristaje na redukciju politike na tehnologiju moći. On vraća u nju ono što je filozofija od Sokrata do Arendtine Vita activa smatrala njenim temeljem : prostor djelovanja vođenog mišljenjem.

Hegel je tvrdio da Minervina sova počinje letjeti tek u sumrak – mudrost dolazi kasno, kada epoha već tone. Ljajić, međutim, pokušava da djeluje prije sumraka. Da spriječi pad u mrak neznanja i resantimana. Njegovo političko djelovanje nije samo borba za ravnotežu između identiteta i države – to je borba za mogućnost mišljenja u javnom prostoru, a to je, u Kantovom smislu, temelj političke zrelosti: imati hrabrosti da se koristiš vlastitim razumom.

Zato nije sporan on, sporna je mogućnost koju utjelovljuje – da politika ne mora biti podanička, da lojalnost državi ne isključuje kritiku, da se pripadnost ne mora iskazivati etničkom zatvorenošću, da građanin može imati više od jednog jezika, više od jednog identiteta, više od jednog doma. On se tiče svih nas koji vjerujemo da je čovjek više od nacije, više od vjere, više od funkcije i da politika, koliko god bila uprljana, još uvijek može biti prostor uma.

Izvor: tačno.net