Predstavljamo pisce i književnike: Vilijam Šekspir

Vilijam Šekspir (William Shakespeare) je bio engleski pjesnik, glumac i smatra se najvećim dramskim piscem svih vremena. Šekspirova djela poznata su širom svijeta, ali je njegov lični život omotan velom tajni. Rođen je 23. aprila 1564. godine u Stratfordu na Ejvonu, Engleska, gdje je i umro 23. aprila 1616. godine. Često se Šekspir naziva engleskim nacionalnim piscem. Njegove pozorišne predstave danas se izvode širom svijeta, više nego ikad. Stvaralaštvo Oko 1592. godine Vilijam Šekspir je zarađivao kao glumac i dramski pisac u Londonu. Šekspir je težio da postigne dobar položaj i ugled, u nastojanju da se poravna sa poznatim i obrazovanim dramskim piscima kao što su Kristofer Marlou (Christopher Marlowe), Tomasom (Thomas Nashe) ili Grinom (Greene). Neke njegove predstave su danas jako cijenjene. Međutim, za vrijeme Šekspirovog života pozorište je prolazilo kroz razne promjene. Jedno vrijeme popularnost su držale moralne predstave, protkane alegorijom, bogate likovima koji navode protagoniste da izaberu dobro, a okrenu se od zla. Kasnije su pravljene predstave bazirane na rimskim dramama koje su se nerijetko izvodile na latinskom. Akademske i moralne predstave gube na popularnosti do kraja 16. vijeka.

Nastaje novi sekularni oblik pozorišta, gdje su drame posjedovale filozofsku dubinu, nepristojan populizam u moralnosti i poetsku raskoš. Šekspir, inspirisan ovim stilom prestave, podiže je na još viši nivo. Pravio je prestave koje emotivno ostavljaju traga na publiku. Kroz monologe, istražuje unutrašnju motivaciju lika u predstavi, a kroz predstave, prikazuje širok spektar emocija. Uspijeva ući u ljudsku prirodu, što ga čini drugačijim od svih ostalih njegovih savremenika. Teško je odrediti tačnu hronologiju Šekspirovih predstava. Zna se da je tokom dvije decenije, od 1590. do 1613. godine, napisao ukupno 37 dramskih tekstova koje se baziraju oko nekoliko glavnih tema: istorije, tragedije, komedije i romanse. Takođe, tvorac je ukupno 154 soneta. Njegova djela su toliko kvalitetna, da imaju ogroman uticaj na pozorište i književnost, nešto više od 400 godina. Šekspirovi literarni radovi dijele se po kategorijama: Prvi period: pisao je najviše komedije po modelima italijanske i rimske komedije i istorijske predstave, sve do polovine 1590-ih; Drugi period: pisao je tragedije i neke od njegovih najvećih istorijskih predstava i komedija, oko 1595. godine; Treći period: napisao je većinu najvećih tragedija, od 1600. do 1608. godine; Četvrti period: pisao je romanse i tragikomedije, od 1608. do 1613. godine. Autor je i značajnih spjevova, kao i jedne od najboljih zbirki ljubavne poezije engleske, a i svjetske književnosti. Rani radovi: istorija i komedija Sa izuzetkom tragične ljubavne priče „Romeo i Julija“, prve drame Vilijama Šekspira bile su pretežno istorijske tematike. „Henri VI“ (dijelovi I, II i III), „Ričard III“ i „Henri V“. Dramski su prikaz destruktivnih rezultata slabih ili korumpiranih vladara, a dramski istoričari ove drame smatraju Šekspirovim načinom opravdavanja porijekla dinastije Tudor. „Julije Cezar“ prikazuje spletke rimske politike, koja je kao drama, mogla pobuditi veliku gledanost u vrijeme kada Engleska kraljica Elizabeta I nije imala legitimnog nasljednika, stvarajući tako potencijal za buduće borbe moći. Ove drame napisane su u ranim 1590-im, kada su istorijske drame bile veoma popularne. Bazirane su na Hronikama iz Škotske, Engleske i Irske iz 1587. godine.

Šekspir je tokom ranog perioda, takođe, napisao nekoliko komedija: kao na primjer duhovitu romantičnu komediju „Bogojavljenska noć“. Ostale drame napisane prije 1600. uključuju „Tit Andronik“, „Komedija nesporazuma“, „Dva plemića iz Verone“, „Uzaludni ljubavni trud“, „Kralj Džon“, „Vesele žene vindsorske“ i „Ukroćena goropadnica“

Radovi nakon 1600. godine: tragedija i romansa U kasnijem periodu života Vilijama Šekspira, poslije 1600. godine, napisao je tragedije „Hamlet“, „Otelo“, „Kralj Lir“ i „Magbet“. Ovdje likovi predstavljaju žive slike ljudskog temperamenta, koji su bezvremenski i univerzalni. Moguće je da je najpoznatija od tih tragedija „Hamlet“, koja istražuje izdaju, odmazdu, incest i moralni pad. Njegove najveće komedije iz ovog perioda značajne su po romantičnoj atmosferi koja ih prožima. Duhovita kombinacija scena običnog života, vilinske magije i romantike smještene su u drami „San ljetnje noći“. „Mletački trgovac“ je jednako romantična komedija. Ovo je ujedno i najveća komedija ovog pisca, koja sadrži prikaz jevrejskog zajmodavca osvetoljubivog po prirodi, a modernoj publici, ova igra, može djelovati rasistički. Značajan niz komedija upotpunjuju djela „Mnogo vike ni za što“ i „Kako vam drago“ Pisac uvodi proznu komediju u istorijske drame. Njegovi likovi postaju složeniji, te ih spretno prebacuje između komičnih i ozbiljnih scena, poezije i proze, postižući narativnu mješavinu zrelog stvaralaštva. Tragičan period je trajao od 1600. do 1608. godine. Pored tragedija i komedija ponekad je pisao problemske predstave kao što su: „Mjera za mjeru“, „Troil i Kresida“ i „Sve je dobro što se dobro svrši“. Prema mnogim kritikama, vrhunac Šekspirove umjetnosti predstavljaju njegove najveće tragedije. Čuveni monolog „Biti ili ne biti, pitanje je sad“ pripada istoimenom liku prve Šekspirove tragedije „Hamlet“, o kojem se, od svih Šekspirovih likova, najviše raspravljalo. Šekspirove tragedije posjeduju karakterističnu radnju koja svojim razvijanjem dovodi do fatalnih grešaka njenih likova, koje potresaju ustaljeni mir i vode do uništenja glavnog lika, zajedno sa likovima koje je volio. „Magbet“ je najozbiljnija i najkraća tragedija. Ogromna ambicija podstiče glavne junake da ubiju kralja i tako dođu na tron, dok ih kroz rasplet ne uništi vlastita krivica. Posljednje velike tragedije su „Antonije i Kleopatra“ i „Koriolana“ koje sadrže neke od najboljih poetskih ostvarenja i smatraju se njegovim najuspješnijim tragedijama. U posljednjem periodu života, napisao je nekoliko tragikomedicija. Među njima su „Cimbelin“, „Zimska bajka“, „Bura“ i „Princ od Tira“. Iako su ozbiljnije od komedije, one nisu mračne tragedije kao „Kralj Lir“ ili „Magbet“ jer završavaju s pomirenjem i oprostom. Neki kritičari uočili su ove promjene u piščevom raspoloženju, kao dokaz mirnijeg pogleda na život u djelu, ali to može biti i odraz pozorišnog modnog kretanja iz tog vremena. Šekspir je napisao mnoge svoje drame po uzoru na djela drugih pisaca, prerađivao je stare priče i istorijske materijale. „Hamlet“ je najvjerovatnije prerada starijeg djela „Ur-Hamlet“, a „Kralj Lir“ je prerađeno starije djelo „Kralj Lir“. Neke od njegovih predstava prvi put su se pojavile u štampi kao izdanja manjih formata, ali većina je ostala neobjavljena do 1623. godine, kada je objavljena posthumno zbirka u većem formatu. Problem identifikacije onoga što je Šekspir napisao je postala osnovna preokupacija modernih izdanja. Šekspir je nerijetko pisao riječ nekoliko puta, u različitim pravopisnim pravilima, stvarajući konfuziju kod prevodilaca. Mogle bi se javiti dvije verzije jedne predstave, jer je Šekspir često mijenjao sadržinu svojih predstava. Poezija Godine 1609. objavljena je zbirka pjesama „Šekspirovi soneti“. Kroz 154 pjesme bavi se temama politike i smrtnosti, ali i ljubavi i ljepote. Danas nije poznato da li je Šekspir odobrio objavljivanje soneta, ali se pretpostavlja da su pjesme najvjerovatnije napisane kroz više godina. Napisao je i par dužih narativnih pjesama „Venera i Adonis“, „Napastovanje Lukrecije“ i „Ljubavnikova žalba“. Ove pjesme nastale su pod pokroviteljstvom bogatog grofa, što je u to vrijeme bila česta praksa. Napisao je kratku pjesmu „Feniks i kornjača“. Pjesnička zbirka „Strastveni hodočasnik“ sadrži pet Šekspirovih pjesama. Citati i mudre misli „Ne pokazuj sve što imaš, niti govori sve što znaš“. „Griješiti je ljudski, praštati božanski, ali ja nisam Gospod“. „Izrazi svoju bol riječima! Bol koja ne progovori, guši srce dok ne pukne“. „Najiskrenije su one suze koje lijemo sami nad sobom“. „Prijatelj mora podnositi slabosti svog prijatelja“. „Dobro otvori oči kad se ženiš, a poslije ih zatvori!“ Stil pisanja Prve drame Vilijama Šekspira bile su napisane u konvencionalnom stilu, s razrađenim metaforama i retoričkim izrazima koji nisu uvijek prirodno povezani s pričom ili njenim likovima. Ipak, Šekspir je bio vrlo inovativan, prilagođavajući tradicionalni stil u svojim potrebama i stvarajući slobodni protok riječi. Njegova djela pokazuju da je bio veliki psiholog, poznavalac čovjeka u svim stanjima ljudskog duha: bila to radost ili tuga, ljubav ili mržnja. Šekspir se kao pisac, nije bavio ovim pitanjima, nego ih je koristio kao sredstvo da se prikaže čovjek sa svim njegovim manama i vrlinama. Književna ostavština Ono što se čini istinitim jest da je Vilijam Šekspir bio ugledni čovjek dramske umjetnosti koji je pisao drame i djelovao u nekima u kasnom 16. i početkom 17. vijeka. Ali njegov ugled dramskog genija nije bio priznat do 19. vijeka. Počevši od romantičnog perioda ranih 1800-ih i nastavljajući kroz viktorijanski period, priznanje i poštovanje Šekspira i njegovog djela dostigli su vrhunac. Danas su njegove drame vrlo popularne i stalno se proučavaju i reinterpretiraju u izvedbama različitih kulturnih i političkih konteksta. Savršenstvo njegovih likova i dijela je u tome što predstavljaju ljudska bića u širokom rasponu emocija i sukoba koji nadilaze njihovo vrijeme. Šekspir je uticao na rad mnogih pisaca vijekovima poslije njegove smrti kao što su: Herman Melvajl (Herman Melville), Čarls Dikens (Charlesa Dickens), Tomas Herdi (Thomas Hardy), i Vilijam Fokner (Williama Faulkner). Spojio je tri glavne struje u literaturi: stih, poeziju i dramu. Kroz pjesništvo prikazao je raznovrsnost uzvišenim izrazima elastičnog jezika. Sonete i poeziju povezao je u strukturi. U drami je spasio jezik od nejasnoća, tako što ju je obogatio sa stvarnošću i živošću.

Laza Kostić je prvi počeo sa prevođenjem Šekspira na srpski jezik. Preveo je 1861. godine slavno djelo „Romeo i Julija“ koji je izvođeno u Srpskom Narodnom pozorištu 1875. godine. Povodom tristote godišnjice Šekspirovog rođenja, Laza Kostić, zajedno sa dr Jovanom Andrejevićem i Jovanom D. Stevanovićem preveo je jedan dio djela „Kralj Ričard III“ i tada je ovaj pozorišni komad prvi put izveden u Novom Sadu. „Kralj Ričard III“ je preveden u cijelosti 1879. godine. Zatim je Laza Kostić preveo djela „Kralj Lir“ i „Hamlet“. Šekspir je možda i najpopularniji svjetski pisac. Njegova djela pronašla su snažan odjek u drugim vrstama umjetnosti kao što su muzika, slikarstvo i film. Sve su naznake da će i dalje uživati popularnost, kako kod laičke publike, tako i kod kritike i struke, potaknuto raznovrsnošću u prikazu toka radnje, koji se kreće od tragedije do komedije. Lični život Šekspir je rođen i živio je u vremenu kada dramski pisci nisu važili za ozbiljne književnike i zbog toga nisu smatrani dostojnima da se o njima pišu biografije. Stoga je malo podataka o životu ovog pisca. Još jedan od razloga što se tako malo zna o Šekspiru je i taj što su od strane Puritanaca 1642. godine pozorišta zatvorena i tada su se izgubili mnogi rukopisi i dokumenti.

Iako nema zapisa o rođenju, crkveni zapisi pokazuju da je Vilijam Šekspir kršten u Crkvi Presvetog Trojstva u Stratfordu na Ejvonu 26. aprila 1564. godine. Stoga se vjeruje da je rođen 23. aprila 1564. godine ili blizu ovog datuma, a to je datum koga su naučnici priznali kao Šekspirov rođendan. Smješten 103 milje zapadno od Londona, za vrijeme Šekspirovog života, Stratford je bio mirno, nerazvijeno mjesto, podijeljeno državnom cestom i rijekom Ejvon. Vilijam je bio treće dijete od osmoro djece Džona Šekspira (John Shakespeare), trgovca kožom i Mari Arden (Mary Arden) ćerke uglednog zemljoradnika. Imao je dvije starije sestre, Džoanu (Joan) i Džudit (Judith), i tri mlađa braća, Gilberta (Gilbert), Ričarda (Richard) i Edmunda (Edmund). Prije Vilijamovog rođenja, njegov otac postao je uspješan trgovac, ugledni građanin svoga vremena. Godine 1571. Džon je postao gradonačelnik Stratforda. Kako se slabo zna o Vilijamovom djetinjstvu, tako se skoro ništa ne zna o njegovom obrazovanju. Naučnici su pretpostavili da je najvjerovatnije pohađao Kraljevu novu školu u Stratfordu, gdje je naučio čitati, pisati i upoznao se sa svjetskim književnim klasicima. U školi koju je pohađao u svom rodnom gradu, učio je i  latinski, kao i osnove grčkog jezika. Čitao je Ovidija (Publije Ovidije Nazon), koji mu je ostao omiljen tokom cijelog života, zatim Plauta (Tit Makcije Plaut) najomiljenijeg pisca latinskih komedija. Upoznat je sa govorništvom i logikom kroz pisanje Cicerona (Marko Tulije Ciceron) i Kvintilijana (Marcus Fabius Quintilianus), kao i latinske istorije i filozofije. Kao sin javnog službenika, Vilijam je, bez sumnje, mogao dobiti besplatno školovanje. Neki smatraju da je Šekspir 1578. godine napustio školu zbog lošeg poslovanja njegovog oca u to vrijeme, pa mu je pomoć njegovog sina bila neophodna. Ne zna se da li je studirao. Postoji sedam godina života Vilijama Šekspira za koje nema nikakvih podataka o njegovom životu. Naučnici ovaj period nazivaju „izgubljene godine“, a postoji veliki broj spekulacija o tome što je mogao raditi u tom periodu. Jedna je teorija da je možda iz nekih razloga bio prinuđen skrivati se. Neki od njegovih biografa tvrde da je morao pobjeći u London, jer je bio gonjen zbog lovokrađe jelena. Druga mogućnost je da je mogao raditi kao pomoćnik školskog direktora seoske škole. Najviše se vjeruje da je u Londonu do kasnih 1580-ih možda pronašao posao timarenja konja koji su bili u vlasništvu čelnih ljudi pozorišta. Ni za jednu od ovih verzija ne postoje dokazi da su istinite. Do 1597. godine Šekspir je već napisao i objavio 37 predstava. Neki izvori pokazuju da je u to vrijeme kupio drugu najveću kuću u Stratfordu, nazvanu „New Place“, za svoju porodicu. Bila je to četverodnevna vožnja konjima iz Stratforda u London, pa se vjeruje da je Šekspir proveo većinu svog vremena u pisanju i glumi, a dolazio kući jednom godišnje tokom 40-dnevnog korizmenog perioda, kada su pozorišta bila zatvorena. Do 1599. godine Vilijam Šekspir i njegovi poslovni partneri, izgradili su pozorište na južnoj obali rijeke Temze, koju su nazvali „Glob“. To ga je učinilo uspješnim poslovnim čovjekom, sa već stečenom reputacijom kvalitetnog umjetnika, a naučnici vjeruju kako su mu ova ulaganja omogućila neprekinuto pisanje.

Do ranih 1590-ih, dokumenti pokazuju da je Vilijam Šekspir bio partner u „Ljudi lorda Čemberlenda”, glumačke družine u Londonu s kojim je bio u suradnji većinu svoje karijere. Smatrala se najvažnijom takvom glumačkom družinom njegovog vremena, koja je promijenila ime u „Kraljevi ljudi“ nakon krunidbe kralja Džejmsa I (James I), 1603. godine. Zapisi pokazuju da je Šekspir neka svoja djela objavio i prodao kao popularnu književnost. Iako se pozorišnoj kulturi Engleske u 16. vijeku nisu divili uspješni, bogati ljudi, mnogi plemići bili su dobri sponzori ove vrste umjetnosti i tadašnjih glumaca. Stekavši priznanje odličnog glumaca i dramskog pisaca u Londonu, izazvao je i negativne kritike i napade drugih dramskih pisaca. Smatrali su da je Šekspir ciljao previsoko, pokušavajući da dostigne školovanije i poznatije dramske pisce. Godine 1601. Šekspiru umire otac, dok mu 1608. godine umire majka. Šekspir se povukao iz Londona u svoj rodni grad i samo je povremeno dolazio u London, isključivo zbog obaveza. Godine 1612. umire mu brat Gilbert, a sljedeće 1613. i najmlađi brat Ričard. Iste godine je u Londonu izgorjelo pozorište „Glob“. Supruga i djeca Vilijam Šekspir oženio je En Hatavej (Anne Hathaway) 28. novembra 1582. godine. Vilijam je u trenutku ženidbe imao 18 godina, a En 26 godina, a, kako se pretpostavlja, udala se trudna. Njihovo prvo dijete, ćerka koju su nazvali  Suzan (Susann), rođena je 26. maja 1583. godine. Dvije godine kasnije, 02. februara 1585. godine rođena su njegova djeca, blizanci Hamnet (Hamnet) i Džudit (Judith). Hamnet je kao dječak umro u jedanaestoj godini, a uzrok ostaje nepoznat.

Smatra se da Šekspir nije bio srećan u braku, jer je kroz svoje pisanje pokazao da nije bio pristaša ranih brakova. Godine 1607. udala mu se kćerka Susan za poznatog londonskog ljekara Džona Hejla (Johna Halla). Šekspirova smrt Po nekim tvrdnjama vjeruje se da je Vilijam Šekspir umro na njegov 52. rođendan, 23. aprila 1616. godine, iako mnogi naučnici vjeruju da je to mit. Crkvene evidencije pokazuju da je sahranjen u Crkvi Svetog Trojstva, 25. aprila 1616. godine. Po testamentu, većinu svojih posjeda ostavio je svojoj najstarijoj ćerki Suzan. Iako je imala pravo na trećinu imanja, čini se da je malo ostavio supruzi En. To je izazvalo nagađanja da par nije bio u bliskim odnosima. Međutim, vrlo je malo dokaza da su njih dvoje imali loš brak. Vilijamu Šekspiru na spomeniku piše: „Da je proklet ko pomjeri moje kosti!“. Tada nije bilo ništa čudno da se kosti izbacuju i neko drugi da se onda sahranjuje na istom mjestu. Taj natpis sačuvao je tačno mjesto gdje je sahranjen ovaj veliki pisac, iako je njegov život ostao poprilična tajna. Iznad Šekspirovog groba, postavljena je 1623. godine spomen bista, s natpisom na latinskom: „Po mudrosti Nestor, po genijalnosti Sokrat, po umjetnosti Vergilije. Zemlja pokriva, narod plače, a Olimp ga ima“. Dokazi o autorstvu Oko 150 godina nakon njegove smrti javila su se pitanja o autorstvu Šekspirovih predstava. Naučnici i književni kritičari počeli su pronalaziti imena Kristofera Marloua (Christopher Marlowe), Eduarda de Vera (Edward de Vere) i Fransisa Bejkona (Francis Bacon) – ljudi poznatijeg porijekla, književne akreditacije ili inspiracije – kao prave autore drama.

Smatra se da Šekspir nije bio srećan u braku, jer je kroz svoje pisanje pokazao da nije bio pristaša ranih brakova. Godine 1607. udala mu se kćerka Susan za poznatog londonskog ljekara Džona Hejla (Johna Halla). Šekspirova smrt Po nekim tvrdnjama vjeruje se da je Vilijam Šekspir umro na njegov 52. rođendan, 23. aprila 1616. godine, iako mnogi naučnici vjeruju da je to mit. Crkvene evidencije pokazuju da je sahranjen u Crkvi Svetog Trojstva, 25. aprila 1616. godine. Po testamentu, većinu svojih posjeda ostavio je svojoj najstarijoj ćerki Suzan. Iako je imala pravo na trećinu imanja, čini se da je malo ostavio supruzi En. To je izazvalo nagađanja da par nije bio u bliskim odnosima. Međutim, vrlo je malo dokaza da su njih dvoje imali loš brak. Vilijamu Šekspiru na spomeniku piše: „Da je proklet ko pomjeri moje kosti!“. Tada nije bilo ništa čudno da se kosti izbacuju i neko drugi da se onda sahranjuje na istom mjestu. Taj natpis sačuvao je tačno mjesto gdje je sahranjen ovaj veliki pisac, iako je njegov život ostao poprilična tajna. Iznad Šekspirovog groba, postavljena je 1623. godine spomen bista, s natpisom na latinskom: „Po mudrosti Nestor, po genijalnosti Sokrat, po umjetnosti Vergilije. Zemlja pokriva, narod plače, a Olimp ga ima“. Dokazi o autorstvu Oko 150 godina nakon njegove smrti javila su se pitanja o autorstvu Šekspirovih predstava. Naučnici i književni kritičari počeli su pronalaziti imena Kristofera Marloua (Christopher Marlowe), Eduarda de Vera (Edward de Vere) i Fransisa Bejkona (Francis Bacon) – ljudi poznatijeg porijekla, književne akreditacije ili inspiracije – kao prave autore drama.

U vrijeme Šekspira nisu postojala autorska prava, ali nijedan pravi dokaz ne postoji da Šekspir nije autor onoga što je ostavio. To dokazuje i knjiga Bila Brajsona (Bill Bryson) „Šekspir-Svijet kao pozornica“. On je u ovoj knjizi na duhovit način, ali kroz činjenice, sve manipulacije i teorije zavjere, osporio. Bibliografija Istorijske drame: „Kralj Henri VI“ (1591. godine) „Kralj Ričard III“ (1593. godine) „Kralj Ričard II“ (1594. godine) „Kralj Džon“ (1594. godine) „Kralj Henri IV“ (1596-1597. godine) „Kralj Henri V“ (1599. godine) „Kralj Henri VIII“ (1612. godine) Tragedije: „Romeo i Julija“ (1593. godine) „Tit Andronik“ (1594. godine) „Julije Cezar“ (1599. godine) „Troil i Kresida“ (1601-1602. godine) „Hamlet“ (1602. godine) „Otelo“ (1604. godine) „Kralj Lir“ (1605. godine) „Magbet“ (1606. godine) „Antonije i Kleopatra“ (1607. godine) „Koriolan“ (1608. godine) „Timon Atinjanin“ (1608. godine) Komedije: „Uzaludni ljubavni trud“ (1590. godine) „Dva plemića iz Verone“ (1591. godine) „Komedija nesporazuma“ (1593-1594. godine) „San ljetnje noći“ (1594. godine) „Mletački trgovac“ (1595. godine) „Ukroćena goropadnica“ (1596. godine) „Vesele žene vindsorske“ (1599. godine) „Bogojavljenska noć“ (1599-1600. godine) „Mnogo vike ni za što“ (1600. godine) „Kako vam drago“ (1600. godine) „Sve je dobro što se dobro svrši“ (1602-1604. godine) „Mjera za mjeru“ (1604. godine) „Periklo“ (1608. godine) „Cimbelin“ (1610. godine) „Zimska priča“ (1610. godine) „Oluja“ (1611. godine) Pjesme: „Soneti“ (oko 1595-1599. godine, objavljeni 1609. godine) „Venera i Adonis“ (1593. godine) „Napastovanje Lukrecije“ (1594. godine) „Strastveni hodočasnik“

biografija.org