“Satanski stihovi” najverovatniji motiv napada na Ruždija

Jedna od najkontroverznijih knjiga u novijoj književnoj istoriji, Satanski stihovi, četvrti roman Salmana Ruždija, objavljena 1988. godine, skoro odmah je pokrenula gnevne demonstracije širom sveta, od kojih su brojne bile nasilne.Naredne godine, već u februaru 1989, iranski vrhovni vođa, ajatolah Homeini, izdao je fatvu ili verski edikt, pozivajući muslimane da ubiju Ruždija zbog bogohuljenja. Takođe, Iran je ponudio preko tri miliona dolara nagrade za osobu koja ubije Ruždija.Rođen u Indiji u muslimanskoj porodici, ali do tada britanski državljanin koji je živeo u Ujedinjenom Kraljevstvu, Ruždi je bio primoran da se decenijama krije

Roman Satanski stihovi ulazi u srž muslimanskih verskih ubeđenja kada Ruždi, opisujući snoviđenja glavnog lika, aludira, a ponekad izgleda kao da parodira neka od najosetljivijih načela islama.Muslimani veruju da je proroka Muhameda posetio anđeo Džibril (arhanđel Gavrilo u hrišćanstvu) koji mu je tokom 22 godine recitovao Božje reči. Zauzvrat, Muhamed je ponavljao te reči svojim sledbenicima koji su ih zapisivali i od njih su nastali stihovi i poglavlja Kurana, svete knjige islama.Glavni junaci Ruždijevog romana su indijski emigranti u Engleskoj, Džibril Farišta i Saladin Čamča, obojica glumci indijskog porekla. Farišta je bolivudska zvezda, specijalizovan za tumačenje likova božanstava, dok je Čamča emigrant koji je raskrstio sa svojim indijskim poreklom i pozajmljuje glas animiranim likovima u Engleskoj.

Na početku romana, njih dvojica su zarobljeni u otetom avionu koji leti iz Indije u Englesku. Avion eksplodira iznad Lamanša, ali oni preživljavaju na čudesan način. Nakon pada, obojica doživljavaju magičnu transformaciju, u kojoj Farišta prima obličje anđela Džibrila, a Čamča đavola.Ruždi kroz priču opisuje seriju magijskih snoviđenja pripisanih Farištinom bolesnom umu, međusobno povezanih mnogim tematskim detaljima, ali pre svega zajedničikim motivima otkrivenja, religije, fanatizma i sumnje.Sekvenca koju su muslimani najviše protumačili kao uvredljivu zapravo je parafraza života proroka Muhameda, koji je u romanu nazvan Mahaund – ime koje su hrišćani tokom srednjeg veka koristili za Muhameda jer su ga smatrali đavolom.Ruždijev Mahound stavlja svoje reči u usta anđela Džibrila. Iako u knjizi Mahoundov izmišljeni pisar, Salman Persijanac, odbacuje autentičnost stihova svog gospodara, on ih beleži kao da su Božje.Centralni motiv ove epizode su Satanski stihovi, kojima prorok prvo objavljuje da stara politeistička božanstva imaju svoje mesto u novoj religiji, da bi zatim odbacio kao otkrivenje koje mu je podmetnuo Šejtan (đavo).

Prorok ima dva glavna protivnika: demonsku sveštenicu Hind i satiričnog pesnika Baala. Nakon proterivanja proroka i njegovog trijumfalnog povratka, Baal se skriva u javnoj kući u kojoj prostitutke preuzimaju identitete prorokovih žena, dok jedan od prorokovih učenika menja delove Kurana dok mu ih prorok diktira. Ova dva motiva naročito su protumačena kao uvredljivi u muslimanskoj zajednici.Druga sekvenca snoviđenja govori o indijskoj seljančici Ajši, koja tvrdi da razgovara sa arhangelom Džibrilom. Ona uspeva da nagovori celo selo da pođe pešice na hodočašće u Meku, tvrdeći da će moći da hodaju preko Arabijskog mora. Hodočašće se završava katastrofalnim klimaksom u kome vernici ulaze u more i nestaju, a svedočenja očevidaca se drastično razlikuju po pitanjima da li su se svi jednostavno udavili ili su uspeli da hodaju po dnu mora.Radnja treće sekvence odvija se krajem 20. veka i govori o fanatičnom religijskom vođi u izgnanstvu, nazvanom Imam. Ovaj lik jasno aludira na Homeinijevo izganstvo u Parizu, ali je različitim ponavljajućim motivima takođe baziran na pomenutom liku proroka.

Za mnoge muslimane, Ruždi, u svom izmišljenom prepričavanju nastanka ključnih događaja islama, implicira da je prorok Muhamed, a ne Bog, izvor otkrivenih istina.U Ruždijevu odbranu, neki teoretičari su tvrdili da je njegovo „nepošteno ismevanje“ u stvari istraživanje da li je moguće odvojiti činjenice od fikcije. Teoretičar književnosti, Greg Ribenson, ističe da Džibril nije u stanju da razluči šta je stvarnost, a šta san.Od objavljivanja Satanskih stihova, Ruždi je tvrdio da verski tekstovi treba da budu otvoreni za osporavanje. „Zašto ne možemo da raspravljamo o islamu?“, pita se Ruždi u intervjuu iz 2015. „Pojedince je moguće poštovati, štititi ih od napada, a biti skeptičan prema njihovim idejama, čak ih žestoko kritikovati“.Ovo gledište se, međutim, sukobljava sa gledištem onih za koje je Kuran doslovna Božja reč.Nakon Homeinijeve smrti, iranska vlada je 1998. objavila da neće sprovoditi njegovu fatvu niti podsticati druge da to učine, mada su 10 godina kasnije objavili da je ona još na snazi. Ruždi se na kraju preselio u Sjedinjene Države i redovno se pojavljivao u javnosti.Ipak, 34 godine kasnije, pretnje njegovom životu su opstale.