Javna tribina ,,Izvršenje presuda Suda za ljudska prava – ključ rješenja društveno – političke krize”

Uvodničar: ​prof. dr Lada Sadiković, redovni profesor Univerziteta u Sarajevu
Moderator: ​mr.sci. Emir Zlatar, generalni sekretar Vijeća

Nakon agresiovnog rata protiv BiH (1992-1995) i genocida koji je uporedo sa ratom izvršen u Bosni i Hercegovini, potpisan je Opći okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovini.
Mirovnim ugovorom (DMS) je određena obaveza, da se u Bosni i Hercegovini “izravno primjenjuje Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i protokoli uz nju, te da EKZLJP i njeni protokoli imaju prioritet nad svakim drugim pravom”.
2002. godine država i Bosna i Hercegovina je potpisala Statut Vijeća Evrope, da bi u julu mjesecu iste godine Parlamentarna skupština BiH potpisala i ratifikovala Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i temeljnih sloboda.
Nakon ulaska BIH u evropski sistem kolektivne zaštite ljudskih prava i sloboda, Evropski sud za ljudska prava donio je , na bazi vlastitih principa, zajedničkih vrijednosti, ideala i tradicija, četiri presude, i to:
– Sejdić i Finci protiv BiH (2009);
– Zornić protiv BiH (2014);
– Pilav protiv BiH (2016); i
– Šlaku protiv BIH.
Do današnjeg dana niti jedna od pobrojane četiri presude Evropskog suda za ljudska prava nije izvršena, čime je ozbiljno doveden kredibilitet, kako vladavine prava u BiH, institucija BiH, posebno Ustavnog suda BiH, tako i Evropskog suda za ljudska prava u Strasbourgu.
Država BiH se potpisivanjem i ratifikacijom EKZLJP obavezala da će “svim licima pod njenom jurisdikcijom osigurati ljudska prava i temeljne slobode sadržane u EKZLJP i njenim protokolima” (čl. 1 EKZLJP)”.
Ključna odredba na koju se država BiH obavezala, jeste, da će “prihvatiti obavezu, da se povinuje Evropskom sudu, u svakom predmetu u kojem je stranka.” (čl. 46. EKZLJP)
Konačna odluka Suda za ljudska prava se dostavlja Komitetu ministara VIjeća Evrope, čija je nadležnost da “nadgleda izvršenje presuda” (čl. 46.(2) EKZLJP).
Međutim, nadležnost Komiteta ministara u nadgledanju izvršenja presuda Suda za ljudska prava nije imalo nikakvog praktičnog efekta.

Parlamentarna skupština Vijeća Evrope, također se pokazala apsolutno nesposobnom da riješi bilo kakav problem. Donijete su desetine rezolucija među kojima i zahtjev, da se uspostavi Vrhovni sud BiH (1513/2006 Rez VE), ali je to sve zajedno ostalo “mrtvo slovo na papiru”.
Sve četiri presude Evropskog suda za ljudska prava, koje su do sada donijete , vezane su direktno uz konvencijske principe o izbornom pravu.
“Čl. 3 Protokola 1. uz EKZLJP – Država BiH se obavezuje, da u primjerenim vremenskim razmacima održava slobodne izbore s tajnim glasanjem, pod uvjetima koji osiguravaju slobodno izražavanje mišljenja naroda …”.
“(7) Kako bi se osiguralo da volja naroda služi kao osnova autoriteta vlasti, zemlje učesnice će:
– (7.3) – garantovati univerzalna i jednaka glasačka prava za sve punoljetne građane; (Dokument drugog sastanka Konferencije o ljudskoj dimenziji, Konferencije o sigurnosti i saradnji u Evropi, Kopenhagen 1990)”.
Za izvršenje presuda Evropskog suda za ljudska prava u Strasbourgu i uopće EKZLJP primarno su odgovorni domaći političari. Međutim, do sada smo se apsolutno uvjerili, da država BIH “nije u mogućnosti ispunjavati ni svoje domaće ni međunarodne obaveze “(Mišljenje Venecijanske komisije, 2005),
Opći okvirni sporazum za mir u BiH je predvidio instituciju Visokog predstavnika, kao onu vlast, koja treba da otkloni “svaku teškoću koju propuste da urade domaći političari.” (Aneks 10).
Upravo zbog toga, utvrđeno je da je OHR institucija, koja ima posljednju odlučnu riječ u svemu što je od ključnog značaja za civilnu implementaciju DMS. U ovom pogledu, najveći značaj ima obaveza Visokog predstavnika da uspostavlja “političke i ustavne institucije BiH”. (Aneks 10)
Kao zaključak treba navesti, da u svemu ovome primarnu ulogu ima država BiH kao faktor objedinjavanja, kohezije i efikasnog rješavanja svih ekonomskih, političkih, demokratskih i drugih problema, te da ujedno bude motorna snaga razvoja tehničkog, tehnološkog i naučnog razvoja.
Na taj način, država BiH treba da se transformiše tako, da iz današnje rasturene, razjedinjene i isparcelisane države, postane moderna demokratska i pravna država, poput svih drugih članica Evropske unije.
U narednom periodu zahtjevćaemo i tražiti, zajedno sa svim drugim organizacijama civilnog društva iz Bosne i Hercegovine i akademskom zajednicom, da svi akteri Općeg okvirnog sporazuma za mir u BiH, a naročito Visoki predstavnik, i članice PIC-a prije svih, najzad počnu ostvarivati svoje obaveze u implementaciji civilnog dijela DMS.
Svakako, uputićemo zahtjeve institucijama i funkcionerima Vijeća Europe, Europske unije, OHR-a, Ustavnom sudu, Predsjedništvu BiH, Vijeću ministara BiH i Parlamentarnoj skupštini BiH, da odmah i bez odlaganja poduzmu obavezujuće aktivnosti, koji proističu iz pravosnažnih presuda ESZLJP, koje se moraju izvršiti. Ove aktivnosti, MORAJU biti prioritet Parlamentarne skupštine BiH, jer se izvršenjem presuda ESZLJP rješavaju ključna politička pitanja koja Bosnu i Hercegovinu opterećuju više od 10 godina. Na koncu sasvim će se jasno uvidjeti koji to politički predstavnici ne žele izvršenje presuda, što će biti najsnažniji argument pred evropskim institucijama onima koji BiH žele kao državu utemeljenu na konceptu vladavine prava i pravnih evropskih stečevina.